Chúng ta cùng nhìn lại các chiến thuật 2 phía trong chiến dịch ném bom dịp Giáng Sinh – Operation Linebacker II của Mỹ và trận “Điện Biên Phủ trên không” hay Hà Nội 12 ngày đêm đối với Việt Nam
‘Tiêu diệt’ lưới phòng không miền Bắc ?
Đánh giá về sự kiện, tướng ba sao Phillip Davidson, trong cuốn sử Vietnam at War (1988), nói sau 12 ngày, “không còn mục tiêu quân sự nào tại miền Bắc để đánh nữa. Các cuộc không kích của Mỹ đã hủy diệt khả năng của Bắc Việt tự vệ trước các vụ không kích sau này.”
Phillip Davidson đánh giá rằng khả năng phòng thủ của Hà Nội kiệt quệ tới mức trong ba ngày cuối, máy bay của Mỹ “gần như không còn bị bắn trả”, và “kết quả quan trọng nhất là Hà Nội đã hiểu thông điệp của Nixon”.
Tuy nhiên, một tác giả khác, Marshall Michel, trong một bài viết đã đăng trên trang ‘Air & Space Magazine’ tháng 1/2001, lại cho rằng lý do Hoa Kỳ giảm thiệt hại về B-52 ở giai đoạn sau của chiến dịch Linebacker II là vì thay đổi chiến thuật bay vào Hà Nội.
Sau 3 ngày ném bom, Khi các tổn hại về B-52 được báo cáo đến căn cứ U-Tapao, thiếu tướng Glenn Sullivan – tư lệnh sư đoàn 7 không quân cho rằng, những tổn thất như thế đã là quá đủ . Ông nhớ lại
“Tôi lập tức gọi sĩ quan hành quân là đại tá Don Davis và đại tá Bill Brown cùng với 1 số phi công có kinh nghiệm đi cùng tôi đến Sở chỉ huy không quân chiến lược SAC. Tôi chống lại ý tưởng các máy bay bay luôn bay cùng 1 tuyến đường, ngày cũng như đêm, cùng một độ cao, cùng 1 chiến thuật. Chúng tôi đã thay đổi mọi thứ về chiến thuật. Sau khi nghiên cứu lại, tôi đã ký tên vào văn bản, gửi trực tiếp đến trung tướng J.C. Meyer là tư lệnh CINCSAC, đồng thời gửi một kiến nghị đến đến trung tướng Jerry Johnson là tư lệnh quân đoàn 8 không lực là cấp trên của tôi. Tôi muốn SAC thay đổi ngay lập tức đối với chiến thuật của chiến dịch Linebacker II “
Thông điệp đó đã được thi hành ngay lập tức, gửi thông điệp tán thành các kiến nghị của tướng Glenn Sullivan . Đêm kế tiếp, các mục tiêu và chiến thuật lập tức được thay đổi hoàn toàn, Tuy nhiên SAC vẫn giữ ý định dùng chiến thuật cũ với máy bay ném bom và 2 chiếc bị bắn rơi. 3 đêm kế tiếp, SAC đã cho ném bom các khu vực khác thay vì Hà Nội và đêm ngày 25, không có đợt tấn công nào
Đêm ngày 26, máy bay B-52 lại tấn công Hà Nội và lần này, kế hoạch tấn công được quân đoàn 8 không lực đệ trình với áp dụng chiến thuật của thiếu tướng Glenn Sullivan. Vào 10h đêm, các Radar cảnh báo sớm của quân Giải Phóng Việt Nam phát hiện máy bay hộ tống Mỹ đang bay vào nghĩa là B-52 đang trên đường vào. Sau đó, radar phát hiện B-52 đang từ hướng Lào bay vào. Cùng lúc đó, lại phát hiện một tốp B-52 khác đang bay vào từ vịnh Bắc Bộ. 2 tốp máy bay B-52 bao quanh 2 thành phố và bắt đầu tỏa ra chung quanh. Sau đó đồng thời cùng lúc 110 chiếc B-52 xáp vào và tấn công từ mọi hướng
Trong 15 phút, tất cả chấm dứt, các xạ thủ Radar của quân Giải Phóng Việt Nam tuyệt vọng trong việc theo dấu những chiếc máy bay vì hệ thống bị quá tải do bị tấn công từ mọi góc độ và đều đồng thời. Thêm vào đó, thay vì chiến thuật cũ là quay vòng lại tấn công mục tiêu cũ. Nhiều chiếc máy bay cứ bay tiếp đến phía trước hoặc trì hoãn tấn công cho đến khi vượt tầm tên lửa. Tên lửa phòng không bắn lên dữ dội, tuy nhiên chỉ có 1 chiếc B-52 bị bắn rơi và 1 chiếc bị hư khi đáp xuống U-Tapao. Lực lượng phòng không của quân Giải Phóng Việt Nam đã không thể đối phó lại một lượng lớn máy bay B-52 tấn công đồng thời và từ nhiều hướng. Chiến thuật của tướng Sullivan đã tỏ ra hiệu quả
Trong quyển được xem là kinh điển về chiến lược dùng không lực, Bombing to Win: Air Power and Coercion in War (1996), Robert Pape cho rằng chiến dịch Linebacker II buộc Hà Nội trở lại đàm phán, nhưng “không tạo ra khác biệt đáng kể nào” đối với nội dung hiệp định.
Robert Pape chỉ ra rằng khi hội đàm tái tục tháng Giêng 1973, Hà Nội đồng ý để Mỹ “đưa vào những sửa đổi hời hợt để Mỹ có thể biện hộ trước cáo buộc ép đồng minh ký”.
Tuy nhiên, Robert Pape cho rằng hai chiến dịch đánh bom Linebacker II cũng tác động đến tính toán của Hà Nội không chỉ vào năm 1972. Một nguyên nhân khiến Hà Nội chưa “tổng tiến công” sau khi Mỹ rút năm 1973 là vì e ngại sức mạnh không quân của Mỹ.
Chỉ cho đến cuối năm 1974, sau khi Nixon phải từ chức vì vụ Watergate, và sau trận Phước Long tháng 12/1974 xác nhận Mỹ không can thiệp, Hà Nội mới tiến hành Chiến dịch Mùa Xuân 1975.
Cuốn sử gần đây hơn, Hanoi’s War (2012) của Nguyễn Liên Hằng, cho biết thêm mặc dù Liên Xô và Trung Quốc ra tuyên bố lên án vụ đánh bom, nhưng hai đồng minh, trong khi họp kín, đã “gây sức ép” buộc Hà Nội đàm phán với Washington.
Tác giả Nguyễn Liên Hằng cũng ghi nhận cuộc đánh bom 12 ngày đêm của chiến dịch Linebacker II đã “đem lại sự phẫn nộ toàn cầu; thay vì bẻ gãy ý chí của Hà Nội, những quả bom của Mỹ đã khiến quốc tế lên án chính quyền Mỹ”.
Ngày 23/12, Đại sứ Liên Xô Scherbakov nói với Thủ tướng Phạm Văn Đồng rằng Hà Nội nên sẵn sàng họp với Mỹ và chỉ nên đòi Mỹ ngừng đánh bom.
Đến ngày 26/12, Bắc Việt gửi thư đề nghị tổ chức cuộc gặp giữa Kissinger và Lê Đức Thọ vào ngày 8/01/1973.
Cùng ngày trao đổi với Tổng thống Nixon qua phone, Kissinger đề xuất sẽ tiếp tục trao đổi thư từ với Bắc Việt để kéo dài đánh bom tới ngày 31/12. Đó cũng là khi Washington sẽ loan báo rằng sẽ tái tục đàm phán vào ngày 8/01/1973.
Đến hôm sau, cũng qua phone, Kissinger cho Nixon biết ông đã gửi thông điệp cho Hà Nội rằng nếu Bắc Việt xác nhận, Mỹ sẽ ngừng ném bom “trong vòng 36 tiếng”
Cuốn Hanoi’s War của Nguyễn Thị Liên Hằng dẫn số liệu cho biết 27 máy bay Mỹ bị bắn rơi, gồm 15 máy bay B-52 (miền Bắc thì tuyên bố bắn rơi 81 chiếc, gồm 34 chiếc B-52) trong chiến dịch Linebacker II
Còn cuốn của Geoffrey Ward, cuốn sách chính thức đi kèm phim tài liệu vừa ra mắt năm 2017 của Ken Burns, nhận xét gần giống với Phillip Davidson khi nói: “B-52 hủy diệt toàn bộ hệ thống phòng không Bắc Việt.”
Thủ tướng Trung Quốc Chu Ân Lai nói với một quan chức Bắc Việt:
“Điều quan trọng nhất là để người Mỹ ra đi. Tình hình sẽ thay đổi trong sáu tháng, một năm.”
Chiến thuật của Quân Giải Phóng Việt Nam
Về phía quân đội Việt Nam, họ được Liên Xô viện trợ máy bay chiến đấu MIG-19, máy bay MIG-21, tên lửa phòng không SAM 2, … để chống lại lực lượng máy bay Mỹ. Từ năm 1965, Liên Xô đã viện trợ Việt Nam các vũ khí để thành lập 2 trung đoàn tên lửa phòng không SAM 2
Trung tướng Nguyễn Văn Phiệt – tiểu đoàn trưởng tiểu đoàn tên lửa 57 đã tham gia trận đánh năm 1972 cho biết : “Những chi tiết ta cải tiến trên tên lửa SAM 2 là cải tiến phần đầu nổ để các mảnh nổ sẽ bung ra nhiều hơn, dẫn đến xác suất tiêu diệt mục tiêu sẽ cao hơn. Ta cũng thay đổi về công suất điện áp của cánh sóng để chế áp điện tử gây nhiễu của máy bay địch. Máy bay cũng thường gây nhiễu Radar, ta cũng thường bật công tắc phóng giả để phát sóng giả làm nghi binh. Khi phát hiện hiện ra tín hiệu phóng tên lửa (phóng giả) này, các máy bay Mỹ sẽ hoảng loạn và tản mát đội hình, do vậy các tín hiệu nhiễu cũng bị giãn ra và yếu đi.
Bên cạnh các yếu tố về kỹ thuật, phòng không Việt Nam đã kết hợp yếu tố về chiến thuật trong chiến dịch tiêu diệt B52. Để thả bom chính xác các mục tiêu, B52 phải căn cứ vào các địa tiêu cố định trên thực địa, do vậy B52 bắt buộc phải bay theo những đường bay cố định. Lợi dụng điểm yếu này, Việt Nam đã bố trí các trận địa tên lửa tập trung đánh vào những đường bay cố định của pháo đài bay B-52. Do vậy xác xuất tiêu diệt B52 của SAM2 đã tăng lên đáng kể. “
Các ngày đầu đợt ném bom của chiến dịch Linebacker II, lợi dụng việc máy bay Mỹ bay theo đường cố định, bộ đội tên lửa Việt nam đã tổ chức mai phục, kết hợp với sự sáng tạo trong việc tăng công suất sóng Radar, được sự hỗ trợ của chuyên gia Liên Xô, đã bắn hạ nhiều máy bay Mỹ. Các máy bay tiêm kích MIG-21 của không quân Việt Nam đã tỏ ra hiệu quả hơn hẳn những chiếc máy bay F-4 của Mỹ được giao nhiệm vụ hộ tống máy bay B-52 và chống lại máy bay MIG. Quân Giải Phóng cũng lập ra nhiều trận địa tên lửa giả, sân bay MIG giả để nghi binh chống lại máy bay Mỹ
Sau khi Mỹ áp dụng chiến thuật mới của tướng Sullivan, trong ngày 27 , 60 máy bay B-52 tiếp tục đến dội bom Hà Nội và mất 2 chiếc. Đêm 28 và 29, máy bay B-52 tiếp tục tấn công và không có tổn thất nào. Ngày 30, tổng thống Mỹ Nixon ra lệnh ngừng ném bom
Rốt cuộc, chiến dịch Linebacker II đánh bom tháng 12/1972 đem lại điều mà Tổng thống Nixon muốn: một bản hiệp định mở đường cho Mỹ rời khỏi Việt Nam “trong danh dự”.
Trước lúc hiệp định Paris được ký, Nixon gửi ba lá thư cho Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu. Trong đó, Nixon dọa nếu ông Thiệu không ký, ông đối diện “việc ngừng toàn bộ trợ giúp”. Nhưng Nixon cũng cam kết “Mỹ sẽ phản ứng mạnh mẽ khi xảy ra vi phạm hiệp định” – điều mà đa số sử gia tin rằng Nixon sẽ thực hiện nếu không phải từ chức vì vụ Watergate.
Ngày 22/01/1973, Lyndon Baines Johnson, Tổng thống đã đưa quân Mỹ đổ bộ vào Việt Nam, qua đời.
Ngày hôm sau, phát biểu trước quốc dân, Tổng thống Richard Nixon tuyên bố đã đạt thỏa thuận “chấm dứt chiến tranh, đem lại hòa bình với danh dự tại Việt Nam và Đông Nam Á”.
Tổng thống Hoa Kỳ như thế đã nhận rằng ông “chiến thắng”. Nhưng Bắc Việt “cũng đã thấy họ chiến thắng”, như nhận xét của Marshall Michel.
Đó là vì Hà Nội “nhấn mạnh rằng cuộc ném bom của Hoa Kỳ có mục tiêu buộc họ đầu hàng, rút quân khỏi miền Nam Việt Nam. Nhưng Hòa đàm Paris cuối cùng thì đã đồng ý cho Bắc Việt để quân đội ở lại phía Nam, và vì thế họ có thể nói là chiến dịch Linebacker II đã thất bại”, tác giả cuốn ‘The Eleven Days of Christmas: America’s Last Vietnam Battle’ viết.
