Cuộc chiến ở Việt Nam đã chấm dứt hơn 40 năm, nhưng các học giả Mỹ còn cố sức tìm tòi và tìm hiệu về siêu điệp viên Phạm Xuân Ẩn, kẻ địch của Mỹ mà đến nay vẫn làm người Mỹ khâm phục
Phạm Xuân Ẩn có biệt danh là Hai Trung hay Trần Nam Trung có thời gian làm ký giả ở Orange County, California, Mỹ và đoạt nhiều giải thưởng về học thuật sau đó về Việt Nam và làm phóng viên Việt Nam làm việc cho báo Time, Reuters và New York Herald Tribune có trụ sở ở Sài Gòn trong thời gian chiến tranh ở Việt Nam. Ông làm điệp viên cho quân đội Nhân Dân Việt Nam
Trong cuốn ‘The Punji Trap: Pham Xuan An – The Spy Who Didn’t Love Us‘ của tác giả Luke Hunt, mới được Talisman Publishing xuất bản đầu tháng 2 năm 2018. Ông Hunt nói :
“Chúng ta có thể có thêm một trăm cuốn sách nữa về nhân vật này, và vẫn còn rất nhiều điều chưa ai biết về cuộc đời của ông ta…,”
Cuộc đời của điệp viên Phạm Xuân Ẩn đến nay vẫn còn gây nhiều tranh cãi. Trong khi Thomas Bass gọi Phạm Xuân Ẩn là một gián điệp tứ trùng (quadruple agent) thì 2 tác giả nghiên cứu là Luke Hunt và Larry Berman quả quyết ông Ẩn chỉ trung thành với Đảng Cộng sản Việt Nam. Về quan hệ của Phạm Xuân Ẩn với CIA, Thomas Bass nói:
”Ông Ẩn có thời gian ngắn làm việc trong lãnh vực tâm lý chiến với Edward Lansdale và CIA của Mỹ. Ông Lansdale chính là người giúp Phạm Xuân Ẩn đến Hoa Kỳ để theo học ngành báo chí. Sau khi trở về Việt Nam, ông Ẩn làm việc cho tình báo của Nam Việt Nam và điều lưu tâm là ông cũng là một điệp viên cực kỳ quan trọng của Bắc Việt.
”Chúng ta phải hiểu rằng, đã là điệp viên tứ trùng thì bạn nhận được tin tức từ nhiều phía, chọn lọc và cung cấp tin tức ngược lại, đấy là một quá trình hết sức phức tạp. Do đó, Phạm Xuân Ẩn chắc chắn phải là một trong những điệp viên vĩ đại nhất của thế kỷ thứ 20”
Larry Berman bác bỏ quan điểm của Thomas Bass. Ông nói :
”Tôi không đồng ý với ý kiến của Thomas Bass. Tôi cho rằng, Phạm Xuân Ẩn đã được CIA và vài cơ quan khác tuyển dụng, nhưng đó chỉ là vì họ thấy ông ta là một nhà báo người Việt Nam làm việc cho tạp chí Time. Ẩn nói với tôi rằng anh ta đã hỏi ý cấp trên xem có nên nhận việc của CIA không. Nhưng chúng ta phải thừa nhận rằng, ông Ẩn rất quan trọng cho sự thành công chiến lược của cộng sản, và làm việc với CIA quả là điều quá nguy hiểm”
Sau Giải Phóng, ngày 15 tháng 1 năm 1976, ông được phong tướng và qua đời ngày 20 tháng 9 năm 2006 tại bệnh viện Quân Y 175, hưởng thọ 80 tuổi
Ông Mai Chí Thọ đã nói về Phạm Xuân Ẩn :
“Phạm Xuân Ẩn có những thông tin tốt nhất và tiếp cận được nguồn thông tin mật, thính nhạy hơn bất kỳ người nào khác. Nếu muốn biết chuyện gì đang xảy ra, Phạm Xuân Ẩn là người để hỏi.”
