Chiêu Quốc Vương Trần Ích Tắc là con vua Trần Thái Tông. Trong cuộc chiến Nguyên Mông lần 2 vào năm 1285, ông đầu hàng và được phong An Nam Quốc Vương.
Chiêu Quốc Vương Trần Ích Tắc vốn là con của vua Trần Thái Tông, là anh em với Chiêu Văn Vương Trần Nhật Duật và còn là anh em cùng cha khác mẹ với vua Trần Thánh Tông và danh tướng Chiêu Minh Đại Vương Trần Quang Khải. Từ nhỏ đã tỏ ra thông minh, tài giỏi, am hiểu lịch sử, văn thơ, … và được vua Trần Thái Tông yêu mến.
Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ 2 vào năm 1285, ông mang cả gia đình đầu hàng quân Nguyên và được vua Nguyên là Hốt Tất Liệt phong làm An Nam Quốc Vương và chờ ngày đưa về nước làm vua nhà Trần. Quân Nguyện bị đánh bại, ông phải ở là Trung Quốc. Vua Trần Thánh Tông đã xóa tên Trần Ích Tắc trong hoàng tộc và cải tên là Ả Trần nghĩa là kẻ hèn nhát nhà họ Trần
Thời Nguyên mạt Minh sơ, nổi lên nhân vật thủ lĩnh Trần Hữu Lượng cát cứ vùng Giang Tây, An Huy, Phúc Kiến, … Năm 1359, Trần Hữu Lượng tự lập nhà Đại Hán, tranh hùng với Minh Thái Tổ là Chu Nguyên Chương sau này lập ra nhà Minh. Theo 1 số tài liệu lịch sử Việt Nam thì Trần Hữu Lượng là con của Trần Ích Tắc còn theo lịch sử Trung Quốc thì Trần Hữu Lượng là con Trần Phổ Tài . Trong tác phẩm Ỷ Thiên Đồ Long Ký của Kim Dung cũng nhắc đến nhân vật Trần Hữu Lượng là kẻ gian manh, trà trộn trong Cái Bang nhằm đoạt ngôi Bang Chủ. Có thể thấy nhân vật Trần Hữu Lượng nổi tiếng không kém Minh Thái Tổ Chu Nguyên Chương trong gian đoạn này.
Sau khi Trần Ích Tắc đầu hàng, vì sao nhà Trần vốn rất mạnh tay với kẻ thực sự phản bội như Trần Di Ái, tại sao có thể để Ích Tắc yên ổn sống bên Trung Quốc nhiều năm?
Cả sử ta và Tàu đều khẳng định Ích Tắc là người rất tài giỏi. Điều này được Toàn Thư công nhận, thậm chí được nhắc đến 2-3 lần. Nó cho thấy sử gia không có ý “ dìm hàng” gì ông cả. Việc Ích Tắc tham gia đào tạo nhân tài cũng là có thực. Nhưng thật ra, Ích Tắc cũng không phải là người duy nhất tổ chức đào tạo nhân tài cho nhà Trần. Ít nhất ta biết Trần Quốc Tuấn cũng làm việc tương tự. Toàn Thư liệt kê cả một dàn nhân tài đương thời, mà ít nhất 3 người trong đó chúng ta vẫn còn thông tin cho đến nay: Phạm Ngũ Lão, Trương Hán Siêu và Trần Thì Kiến. Như vậy, ta có thể thấy vấn đề dạy tân khách rồi tiến cử vào triều là một hoạt động thường được giới quý tộc tổ chức, chứ không chỉ riêng Ích Tắc. Nhưng tài năng và vị trí của ông trong triều đình không thể trở thành bằng chứng chứng minh ông có là kẻ phản bội hay không. Còn nói theo kiểu khác, chính những người có thế lực, có vai vế, có uy tín trong bộ máy mới là những người quân giặc muốn chiêu mộ nhất.
Sau khi Trần Ích Tắc hàng giặc thì giặc Mông Nguyên bắt đầu bị thua thảm hại, lần sau chuẩn bị tốt hơn nhưng thua thảm hơn lần trước, trong khi trước khi Ích Tắc đi hàng thì nhà Trần thua thảm hại đến nỗi An Tư bị hiến cho Thoát Hoan. Hãy nghĩ về An Tư người con gái có công rất lớn nhưng bị lãng quên. Liệu có phải nhà Trần không phải quên mà là vì bảo vệ an toàn An Tư. Thêm nữa là An Tư cũng có thể là một gián điệp của nhà Trần làm chậm bước tiến công của quân Nguyên, nhưng vì thân gái một mình sẽ khó bề hoạt động, vì thế mà nhà Trần phải cài cắm thêm cho Trần Ích Tắc ra hàng nhằm hỗ trợ cho An Tư.
Nước ta vốn yếu hơn nước Nguyên phải nói là kiến so với voi nên phải có gián điệp tham gia trực tiếp vào quân Nguyên mới được vì thế Trần Ích Tắc là người sáng giá nhất cho việc này, ông là người thông minh nhưng giỏi văn không giỏi võ, ông không thể giúp cho đất nước nếu đi đánh giặc trực tiếp nên phải dùng trí thông minh làm một chuyện có ích khác, với vị trí là Chiêu Quốc Vương thì ai cũng đoán được là nhà Nguyên sẽ chơi chiêu cũ với Trần Di Ái là đưa ông lên làm An Nam Quốc Vương, với vị trí này ông đương nhiên ít nhiều sẽ được tham gia trực tiếp vào nội bộ giặc Nguyên, khi đó sẽ dễ dàng nắm bắt thông tin và đưa tin về cho nhà Trần để chuẩn bị kháng chiến. Ví như trận Bạch Đằng bài học của quân Nam Hán năm 938 nhưng quân Nguyên vẫn mắc sai lầm lặp lại. Đây có phải là do Trần Ích Tắc khích bác để quân Nguyên tiếp tục đâm đầu vô đó. Không có tin nội gián làm sao vua tôi nhà Trần biết đường mà cắm cọc phục kích giặc? Không có mật tin làm sao mà Trần Quốc Tuấn tự tin tuyên bố rằng năm nay đánh giặc nhàn khi quân Nguyên chuẩn bị tốt hơn để tấn công lần 3.
Cũng thêm chi tiết là khi sứ thần gặp ông ở Trung Quốc, sứ thần có lớn tiếng chửi mắng nhưng ông lặng thinh, không đáp trả mà chỉ tránh mặt. Nếu ông là kẻ phản quốc, thì lại sợ 1 sứ thần hay sao ?. Có lẽ ông tránh mặt cũng là không muốn làm lớn truyện. Chửi mắng sứ thần thì lại là sỉ nhục lại nhà Trần, còn giải thích thì có khi lại lộ việc, hỏng việc lớn nên tránh mặt là thượng sách. Sự việc ra sao, có lẽ đến giờ chỉ có ông là hiểu rõ.
Ngoài ra, nếu Trần Ích Tắc phạm tội phản quốc quá rõ ràng thì tại sao nhà Trần có thể cho người đuổi theo giết Trần Di Ái mà lại tha cho Trần Ích Tắc ?. Đến những năm sao, Trần Hữu Lượng có thể cho người sang bàn thảo việc hợp sức nhà Trần chống Nguyên lẫn chống nhà Minh ?. Chỉ có điều sách sử ghi, nhà Trần lúc đó không muốn tạo chiến tranh nên kiếm lời từ chối khéo.
Dân gian còn tặng riêng Trần Ích Tắc câu thơ để ghi lòng “trung nghĩa vì nước quân thân” của ông:
Bỏ nước ra đi nhớ tự ngày
Lòng trung canh cánh có trời hay.
Nếu Trần Ích Tắc thật sự phản bội tại sao vua Trần Thái Tông lại tung ra tin đồn về việc mình nằm mơ cố ý muốn bào chữa cho Trần Ích Tắc: “Trước kia, khi Ích Tắc chưa sinh, Thái Tông mộng thấy thần nhân ba mắt từ trên trời xuống, nói với Thái Tông rằng, thần bị thượng đế quở trách, xin thác sinh làm con vua, sau lại sẽ về phương Bắc. Đến khi Ích Tắc sinh, giữa trán có cái vết lờ mờ như hình con mắt, hình dáng giống hệt người trong mơ”.
Có thể thấy, có lẽ Trần Thái Tông muốn xóa tội cho Trần Ích Tắc nhưng e ngại danh chính không thuận, nên kiếm cớ làm nhẹ tội cho ông. Nếu đã phản quốc là tội bất trung , phạm tội có thể xử tử cả nhà thì tại sao còn kiếm lời nhẹ tội ?
Sự việc có lẽ mãi chôn vùi trong lịch sử. Thật không dễ làm rõ Trần Ích Tắc thật sự là phản thần hay đó là mưu kế làm nội gián
