Trận Xuân Lộc – Battle of Xuan Loc hay còn gọi là Chiến dịch tiến công tuyến phòng thủ Xuân Lộc – Long Khánh là trận đánh then chốt ở cửa ngõ phía Đông Sài Gòn trong chiến dịch Hồ Chí Minh
Trận chiến diễn ra trong bối cảnh quân đoàn 1 và quân đoàn 2 của chính quyền Việt Nam Cộng Hòa đã tan rã. Vùng 2 chiến thuật chỉ còn giữ được Bình Thuận và Ninh Thuận và được sáp nhập vào vùng 3 chiến thuật. Chính quyền Việt Nam Cộng Hòa lập phòng tuyến Phan Rang để chống quân Giải Phóng đánh xuống theo đường Quốc Lộ 1, lập phòng tuyến Xuân Lộc để chống quân Giải Phóng từ hướng Đông và cố sức giữ vững hướng Tây Ninh với cứ điểm phòng ngự là căn cứ Đồng Dù
Lúc này Xuân Lộc trở thành điểm phòng ngự trọng yếu nhằm che chắn phía Đông Biên Hòa và Sài Gòn. Lúc này tình hình quân lực Việt Nam Cộng Hòa đã rất yếu do lực lượng dự bị chiến lược và sư đoàn dù và sư đoàn thủy quân lục chiến đang trong quá trình phục hồi do đã thiệt hại nặng trong các trận đánh ở Vùng 1 và Vùng 2 chiến thuật. Các lực lượng khác như pháo binh, thiết giáp, không quân , … đã bị thiếu hụt nghiêm trọng. Phòng thủ Xuân Lộc chỉ còn sư đoàn 18 của tướng Lê Minh Đảo và lữ đoàn 3 thiết kỵ là đơn vị chính quy, được tăng cường 1 số tiểu đoàn bảo an và những đơn vị bán vũ trang địa phương và trong trận đánh Xuân Lộc được tăng cường thêm lữ đoàn 1 dù vừa được bổ sung quân số, liên đoàn 7 Biệt Động Quân, Liên đoàn 81 biệt cách dù. Toàn bộ quân số khoảng 14.000 người
Quân giải phóng tham gia trận Xuân Lộc có quân đoàn 4, được tăng cường sư đoàn 6, sau đó tăng cường thêm sư đoàn 325. Ngoài ra được sự yểm trợ của 1 trung đoàn thiết giáp, 1 trung đoàn pháo binh và các đơn vị địa phương. Tổng quân số khoảng 40.000 người
Quân Giải Phóng Việt Nam đã bắt đầu trận Xuân Lộc bắt đầu lúc 5h40 ngày 9 tháng 4 năm 1975 với pháo kích dữ dội vào thị xã và dùng sư đoàn 7 tấn công vào hướng Đông và sư đoàn 341 tấn công từ hướng Bắc và sư đoàn 6 tấn công từ quốc lộ 20. Bị tấn công từ nhiều hướng, quân đội Việt Nam Cộng Hòa phải vừa đánh vừa rút lui về cố thủ ở Xuân Lộc
Ngày 10 tháng 4, quân Giải Phóng tiếp tục tấn công, quân đội Việt Nam Cộng Hòa chống trả quyết liệt, 2 bên đều bị thiệt hại nặng. Ngày 12 tháng 4, quân đội Việt nam Cộng Hòa đưa lữ đoàn 1 dù vừa được bổ sung gấp quân số với đa số là tân binh đến chi viện cho mặt trận Xuân Lộc.
Đến ngày 14 tháng 4, quân Giải Phóng đã tạm thời chia cắt được tuyến phòng thủ Xuân Lộc làm 3 cụm chính gồm Núi Thị, Dầu Giây và Thị Xã Long Khánh. Tuy nhiên, sức chiến đấu của quân đội Việt Nam Cộng Hòa vẫn rất mạnh. Quân Giải Phóng Việt Nam tạm thời án binh tìm phương án khác
Ngày 15 tháng 4, quân Giải Phóng dùng pháo bắn ác liệt vào sân bay Biên Hòa và sân bay Tân Sơn Nhất khiến máy bay không thể cất cánh yểm trợ cho Xuân Lộc, đồng thời cùng lúc chốt chặn các đường ứng cứu ở Trảng Bom, quốc lộ 20, tập trung đánh dữ dội vào Dầu Giây. Sau nhiều ngày chiến đấu liên tục và bị thiệt hại, toàn bộ quân phòng thủ Dầu Giây của quân Việt Nam Cộng Hòa với 2.000 người chỉ còn 200 người sống sót rút về Biên Hòa
Việc mất Dầu Giây và quốc lộ 20 khiến Núi Thị và Long Khánh trở nên bị cô lập. Chính quyền Việt Nam Cộng Hòa không còn lực lượng để tăng cường cho trận Xuân Lộc. Ngày 18 tháng 4, quân đội VNCH rút quân 2 nơi này về. Sang đến ngày 21 tháng 4, tuyến phòng thủ chính thức tan rã. Trận Xuân Lộc trên bộ chấm dứt. Không quân Việt Nam Cộng Hòa được Mỹ giúp sức đã thả 2 trái bom nhiệt áp CBU-55 xuống khu vực Xuân Vinh gần Xuân Lộc được cho là nơi đặt bộ chỉ huy của sư đoàn 341 Giải Phóng. Bom CBU-55 là dạng bom chùm nhiệt áp – cluster bomb Fuel Air Explosive. Đây là quả bom nặng 340Kg chứa 3 thành phần chính là khí Propan, hỗn hợp khí Oxy và chất nổ. Mỗi quả bomb mẹ khi nổ sẽ phóng ra 3 quả bom con và tạo quầng lửa rộng 16.000m2 đốt cháy mọi thứ đồng thời hút hết khí Oxy chung quanh. Đây là một trong những vũ khí quy ước có sức tiêu diệt ghê gớm nhất ngoài vũ khí nguyên tử
Trước đó 1 tháng, bom CBU-55 đã được chở từ Thái Lan sang sân bay quân sự Biên Hòa và việc sử dụng bom này phải được sự đồng ý của chỉ huy quân đội Mỹ. Ngày 21 tháng 4, thiếu tướng Mỹ Homer Smith đã chấp thuận, không quân VNCH đã dùng máy bay C-130 bay ở độ cao 6.100m và ném 2 quả bom CBU-55 xuống Xuân Lộc và theo các chuyên gia quân sự, đã khiến ít nhất 250 binh sĩ quân Giải Phóng Việt Nam đã hy sinh
Trận đánh Xuân Lộc được các chuyên gia quân sự đánh giá là một trong những trận đánh ác liệt và then chốt trong chiến dịch Hồ Chí Minh. Tổn thất của Quân đội VNCH vào khoảng 2.036 chết và bị thương, 2.731 người bị bắt. Tổn thất của quân Giải Phóng Việt Nam theo sách do Nhà Xuất Bản Quân Đội xuất bản năm 1996 thì ở trận Xuân Lộc, quân đoàn 4 thiệt hại 460 người. Theo tài liệu quân đội Mỹ ghi nhận thì quân Giải Phóng thiệt hại khoảng 5.000 người Với chiến thắng ở trận Xuân Lộc, cánh cửa ở phía Đông Sài Gòn được mở ra và quân Giải Phóng dễ dàng tiến về giải phóng Sài Gòn
