Bức hình nổi tiếng nhất Tết Mậu Thân 1968 và câu chuyện phía sau

Tấm hình của ký giả Eddie Adams chụp cảnh tướng Nguyễn Ngọc Loan – tư lệnh cảnh sát Sài Gòn bắn chết biệt động Nguyễn Văn Lém tức Bảy Lốp đã trở thành bức hình nổi tiếng nhất Tết Mậu Thân 1968 và sau đó có cả một câu chuyện dài

Bối cảnh của bức hình nổi tiếng nhất Tết Mậu Thân 1968

Sự kiện diễn ra vào Tết Mậu Thân 1968 khi quân Giải Phóng tổ chức cuộc tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 và tấn công trên toàn khu vực miền Nam Việt Nam. Lúc này vào khoảng đầu tháng 2 năm 1968, quân VNCH bắt được một người của quân Giải Phóng có khả năng là binh sĩ đặc công . Người lính đặc công này sau đó được cho là có tên Nguyễn Văn Lém tức Bảy Lốp. Binh sĩ Lém bị bắt ở một khu mộ tập thể với ít nhất 7 thi thể lính VNCH và người của gia đình họ bị bắn chết. Hal Buell, khi đó là sếp của Eddie kể lại: “Adams theo dõi hai người lính Việt Nam Cộng hoà kéo một người tù ra khỏi một cái cổng ở cuối phố. Những người lính vừa kéo vừa đẩy một người có vẻ là Việt Cộng mặc áo sơ mi kẻ, tay bị trói sau lưng. Họ dẫn người đàn ông về phía Adams và Võ Sửu.”

Eddie Adams nói : “Tôi dõi máy theo ba người đó, chụp một kiểu ảnh. Khi họ đến gần – cách khoảng 5 foot – những người lính dừng lại và lui về phía sau. Tôi thấy một người đàn ông từ bên trái bước vào trong vùng ngắm máy ảnh của tôi. Ông ta rút một khẩu súng lục ra khỏi bao và nâng lên. Tôi không hề nghĩ là ông ta sẽ bắn. Người ta thường chĩa súng vào đầu người tù khi hỏi cung. Do đó tôi chuẩn bị chụp ảnh về sự đe dọa, cuộc thẩm vấn. Nhưng nó đã không xảy ra. Người đàn ông chỉ rút một khẩu súng lục ra, chĩa vào đầu người Việt Cộng và bắn vào thái dương anh ta. Đúng lúc đó tôi chụp bức ảnh”… Cùng lúc ấy, phóng viên đài ABC của Úc là Neil Davis cũng quay phim

“Nếu quý vị do dự, quý vị không thực hiện nhiệm vụ của mình, binh lính sẽ không theo quý vị,” tướng Loan nói về hành động đột ngột của mình

Nhìn vào tấm hình, chúng ta thấy rõ ràng là một người lính Nam Việt Nam đang bắn vào một người đang bị trói tay, người đó có thể là một kẻ địch mà đó cũng có thể là một thường dân và khi bắn thẳng vào đầu người đó. Đó thực sự là một tội ác chiến tranh nếu không nói đó là một sự man rợ. Vì cho dù người đó có phạm tội cũng phải được xét xử công bằng nhưng ở đây lại bị xử tử hình một cách công khai

Bức ảnh của Eddie Adams ngay lập tức đã lên trang nhất các báo quốc tế và trở thành bức hình nổi tiếng nhất Tết Mậu Thân 1968 với tựa đề “Hành Quyết ở Sài Gòn” – “Saigon Execution” và là một trong những hình ảnh được nhớ tới nhiều nhất của cuộc chiến Việt Nam và nó đã khiến Adams giành giải Pulitzer trong năm sau đó. Ảnh đã gây sốc cho người dân Mỹ và được những người phản chiến dùng để phản bác lại tuyên bố của chính quyền Hoa Kỳ rằng cuộc chiến đang nghiêng về phía Hoa Kỳ và miền Nam và nếu như thế thì làm sao quân Giải Phóng có thể tổ chức cuộc tổng tiến công trong Tết Mậu Thân 1968. Người phản chiến cho rằng chính phủ sử dụng tiền để cung cấp cho một chính phủ khác có hành vi kinh khủng này hay sao và phong trong phản chiến ở Mỹ ngày càng gia tăng.

Sự ám ảnh của người chụp ảnh

Sau này, Adams biết được tướng Loan bắn để trả thù cho những người lính VNCH bị chết và cũng để trả thù cho gia đình của con nuôi của tướng Loan bị chết cả nhà trong Tết Mậu Thân. Vào năm 1969, Adams đã đoạt giải thưởng Pulitzer nhờ tấm ảnh đã trở thành bức hình nổi tiếng nhất Tết Mậu Thân 1968, nhưng bức ảnh này cũng ám ảnh ông suốt cuộc đời còn lại, đến mức ông đã không dám treo nó trong phòng ảnh của ông. Adams không cho rằng hành động của tướng Loan là đúng, nhưng theo ông thì trong bối cảnh đó, hành động tàn bạo của tướng Loan chỉ là bột phát từ mong muốn trả thù, tội lỗi của tướng Loan không đến mức phải chịu dày vò suốt đời.

Về phần tướng Loan, bức ảnh để lại những ảnh hưởng nặng nề. Ông trở thành biểu tượng của sự dã man tàn bạo khắp thế giới. Ba tháng sau, ông bị thương ở chân trong một trận đánh. Ông sang Úc chữa trị nhưng do dư âm của bức ảnh nên bị từ chối. Chuyển sang Mỹ, ông tiếp tục đối mặt với 1 chiến dịch phản đối yêu cầu trục xuất, nhưng rồi cuối cùng vẫn được ở lại điều trị, cưa mất 1 chân. Về nước với đôi chân khập khiễng, khi mà các chức vụ của mình đều đã bị giao cho người khác, ông đành giải ngũ. Sau 1975, ông cùng gia đình sang Mỹ. Nhưng khi tướng Loan đến Hoa Kỳ, Sở Di trú và Nhập tịch Mỹ muốn trục xuất ông, một động thái được cho là do ảnh hưởng của bức hình nổi tiếng nhất Tết Mậu Thân 1968 về sự tàn bạo. Họ tiếp cận Adams để làm chứng chống lại tướng Loan, nhưng Adams thay vì thế lại ủng hộ ông. Adams thậm chí xuất hiện trên truyền hình để giải thích hoàn cảnh ra đời của bức ảnh.Quốc hội Mỹ cuối cùng dỡ bỏ lệnh trục xuất và cho tướng Loan ở lại nước Mỹ, mở một nhà hàng ở ngoại ô Washington phục vụ hamburger, pizza và đồ ăn Việt Nam. Rồi người ta cũng phát hiện ra ông là ai và bắt đầu tẩy chay. Có kẻ thậm chí còn viết lên tường nhà vệ sinh của quán “bọn tao biết mày là ai, thằng chó“. Ông mất năm 1998 vì ung thư ở tuổi 68, để lại vợ và 5 người con.

Khi thấy tướng Loan bị kỳ thị xua đuổi và cuộc đời lao dốc vì tấm ảnh chụp trong Tết Mậu Thân 1968, Adams bắt đầu trở nên dằn vặt. Khi Adams đến quán Pizza của tướng Loan để xin lỗi, tướng Loan trả lời đại ý “tôi làm việc của tôi, ông chỉ làm việc của ông thôi, nếu không phải ông thì cũng sẽ có người khác chụp thôi“. Nhưng điều đó cũng không giúp được gì mà còn làm Adams mặc cảm tội lỗi hơn.

Năm 1998 Adams phát biểu trên tạp chí Time:

“Viên tướng giết người của Việt Cộng bằng súng, tôi giết ông ta bằng máy ảnh.” 

Ông loại bức ảnh này khỏi bộ sưu tập 500 bức ảnh của ông dù nó từng đoạt giải và công nhận bức ảnh đã không nói lên hết được sự thật, như ông nói ở trên “Hình ảnh chỉ là một nửa sự thật.” (They are only half-truths). 

Adams sau này đã xin lỗi cá nhân tướng Loan và gia đình ông ta vì những tổn hại không thể hàn gắn bởi bức ảnh. Khi tướng Loan qua đời, Adams đã bày tỏ lòng thương tiếc cho ông Loan

“Tôi vẫn giữ liên lạc với ông, lần cuối cùng mà chúng tôi nói chuyện đã được khoảng sáu tháng trước đây, khi ông bị bệnh nặng. Tôi đã gửi hoa khi tôi nghe nói rằng ông đã chết và đã viết “Tôi rất ân hận. Có những giọt nước mắt trong mắt tôi.“

Đến nay, danh tính của người trong bức hình nổi tiếng nhất Tết Mậu Thân 1968 là ai vẫn chưa được công bố một cách rõ ràng. Hầu như đa số đều do báo nước ngoài đưa tin còn báo trong nước cũng chỉ có tờ tuổi trẻ là có làm một bài viết ngắn về ngày Adams qua đời và có nhắc đến bức ảnh này. Nhưng dù gì thì bức ảnh cũng là một khoảnh khắc tàn bạo của cuộc chiến và cũng đã ghi lại sự hy sinh anh dũng của người chiến sĩ biệt động Sài Gòn.

Trong sự nghiệp của mình, Adams đã giành được hơn 500 giải thưởng ảnh báo chí và từng chụp ảnh chân dung những nhân vật như Ronald Reagan, Fidel Castro và Malcolm X.

Nhưng bất chấp những thành tựu đó, khoảnh khắc của bức ảnh nêu trên sẽ luôn ở lại cùng Adams.

“Có hai người đã chết trong bức ảnh đó,” Adams viết sau khi tướng Loan qua đời do ung thư vào năm 1998. “Ông tướng này giết một người Việt Cộng, còn tôi giết ông ta bằng máy ảnh của mình“.