Trận đánh Thượng Đức diễn ra ở tiền đồn bảo vệ căn cứ liên hợp quân sự Đà Nẵng-một trong những căn cứ lớn nhất của địch ở miền Nam. Địa hình Thượng Đức ba bề là núi cao có nhiều dốc dựng đứng, phía đông bằng phẳng lại là nơi hợp điểm của sông Côn và sông Vu Gia
Ở đây chỉ có đường số 4 là đường bộ duy nhất qua Ái Nghĩa về Đà Nẵng. Địch đã xây dựng một hệ thống giao thông hào liên hoàn trong căn cứ cùng với 35 lô cốt nửa chìm nửa nổi, nhiều công sự có nắp và một hệ thống nhà hầm và hầm ngầm. Trong những năm 1969 và 1970, ta đã tổ chức đánh chi khu quận lỵ Thượng Đức nhưng không thành công. Sau mỗi lần ta đánh, địch lại tăng cường phòng ngự kiên cố hơn.
Lực lượng tham gia tác chiến chủ yếu của ta ở trận Thượng Đức là Sư đoàn 304 được tăng cường các đơn vị: Tiểu đoàn 1 Lữ đoàn 219 công binh, Đại đội tên lửa A72, Đại đội tên lửa B72 của quân đoàn, hai tiểu đoàn bộ đội địa phương huyện. Sau đó sư đoàn được tăng cường Trung đoàn 3 của Sư đoàn 324 vừa mới tham gia đánh trận Đắc Pét thắng lợi trở về. Trận Thượng Đức do cán bộ Sư đoàn 304 trực tiếp chỉ huy. Quân đoàn 2 tổ chức một bộ phận tiền phương đi cùng do Đại tá Hoàng Đan, Phó Tư lệnh quân đoàn phụ trách.
Sau khi cử trinh sát thăm dò và nhận được báo cáo chi tiết, cán bộ chỉ huy quân đoàn và sư đoàn quyết định: ngày 20 tháng 7 phải làm xong đường để đưa các lực lượng cơ bản vào đánh chiếm Thượng Đức.
Sau hơn một tháng vật lộn với con đường, đêm 17- 7- 1974, các xe pháo của ta đã bí mật kéo vào tập trung ở thôn Hiên. Pháo 122 ly được bố trí trong các làng bản không có người ở, vì dân đã bỏ đi từ lâu. Cối 160mm vào tới vị trí an toàn cách địch ba ki-lô-mét. Hôm sau, bộ đội và dân công lại đưa pháo 85 ly vượt qua một bãi lầy và dốc lên điểm cao 118 để bắn trực tiếp vào Thượng Đức. Mũi tiến công chủ yếu do Trung đoàn 66 đảm nhiệm: Tiểu đoàn 7 tiến công từ hướng tây bắc xuống khu biệt động; Tiểu đoàn 9 diệt địch ở khu bảo an rồi tiến xuống chiếm quận lỵ; Đại đội 10 Tiểu đoàn 9 do đại đội trưởng Hoàng Văn Nam chỉ huy chặn địch ở cầu Hà Tân. Trung đoàn 3 (Sư đoàn 324) tăng cường diệt địch ở Ba Khe, bao vây địch ở điểm cao 52; đại đội 17 của trung đoàn này cắm cọc, chăng dây, bẫy mìn trên sông Vu Gia chặn không cho địch chạy về Đà Nẵng, đồng thời không cho chúng tiếp tế bằng đường sông lên Thượng Đức. Tiểu đoàn 10 bộ đội địa phương tỉnh Quảng Đà và dân quân du kích diệt bọn địch ở các thôn 12, 13, 14, 15 cùng bọn nguỵ quyền ở đây.
Bọn địch có phần nào đoán được ý đồ tiến công của ta ở Thượng Đức nên đã tăng cường phòng ngự và đổ thêm xuống Thượng Đức hai đại đội và cho đưa bớt những gì nặng nề về phía sau, pháo lớn lui về gần cầu Chìm. Chúng còn cho biệt kích nằm sẵn ở các mỏm đồi phía tây bắc để khi ta đánh Thượng Đức sẽ tập kích sau lưng.
5 giờ 1 phút ngày 28-7 -1974, pháo ta bắn mãnh liệt vào khu quân sự Thượng Đức sau đó bộ binh vượt qua khu rừng keo tiến xuống cánh đồng chiếm các tiền đồn A, B, C, Gò Cấm, Ba Khe. Kho đạn của địch bốc cháy, nhiều công sự lô cốt bị phá huỷ. Bộ đội dùng bộc phá mở hàng rào.Ở hướng chính, Tiểu đoàn 7 do không diệt được trung đội bảo an và bị một khẩu 12,8 ly của địch ở Trúc Hà bắn lướt sườn nên không tiến lên được. Khi pháo 85 của ta diệt được khẩu 12,8 ly và trung đội bảo an, Tiểu đoàn 7 tiếp tục đưa lực lượng vào đột phá nhưng cũng không thành công. Hướng tiểu đoàn 9, khi ta mở đến hàng rào thứ tư thì bọn địch đánh trả rất mạnh, nhiều anh em bị thương vong nên đành phải dừng lại. Đến chiều ta mới diệt được khu đồi Ông Máy. Cuộc chiến đấu diễn ra gay go và quyết liệt cho tới ngày 31- 7- 1974, Trung đoàn 66 liên tục đưa lực lượng vào mở cửa nhưng địch chống trả dữ dội, Đại đội 2 và Đại đội 6 bị thương nhiều mà hàng rào vào quận lỵ vẫn chưa mở hết được. Do những khó khăn và tổn thất lên đến khoảng 300 chiến sĩ hy sinh bị thương, sư đoàn ra lệnh cho trung đoàn tạm ngưng tấn công, giữ vững trận địa để củng cố lực lượng
Lúc này, quân địch cũng ra sức chuẩn bị lực lượng nhằm tiến hành phản kích, máy bay địch ra sức ném bom ác liệt vào phòng tuyến của ta. Ở Đà Nẵng, địch cũng tổ chức lực lượng bộ binh và xe xe tăng nhằm tiến hành cuộc hành quân giải tỏa cho Thượng Đức
Những ngày sau, ta tổ chức cuộc tấn công mới, Ta áp dụng chiến thuật cho pháo bắn thẳng, pháo phòng không hạ nòng bắn tập trung diệt từng lô cốt một. Lúc này quân địch phản ứng rất nhanh, ta vừa bắn pháo chuẩn bị, chúng đã cho máy bay và trọng pháo đánh phá dữ dội khu vực cửa mở. Rút kinh nghiệm của đợt tiến công trước, đội hình bộ binh ta áp sát mục tiêu hơn và có công sự chu đáo nên thương vong không đáng kể. Cối 160 ly của ta nện chính xác vào khu trung tâm rồi đột nhiên chuyển làn, bắn một loạt hố đạn dích dắc làm nơi ẩn nấp cho bộ đội trên đường tiến. Hướng chủ yếu, bộ đội dùng bộc phá để mở cửa nhưng bị bọn địch nấp trong các lô cốt bắn trả quyết liệt. Hướng Tiểu đoàn 9, lúc 5 giờ 30 phút Đại đội 9 đã chiếm được tiền đồn C. Tiểu đoàn phó Nguyễn Văn Du dũng mãnh dẫn đầu tiểu đoàn xông lên, anh ra lệnh cho Đại đội 11 cởi áo và quần dài vứt ra hàng rào còn lại cho bộ đội có chỗ đặt chân nhảy qua, tiến công địch. Đại đội trưởng đại đội 10 Hoàng Văn Nam bình tĩnh chỉ huy đơn vị giằng co với địch từng lô cốt. Địch đã núng thế chạy tản ra các ngách để bắn vào lô cốt chính vừa bị ta chiếm. Trung đội trưởng Lữ Tung Hoành cùng trung đội phó Nguyễn Ngô Vinh dẫn đơn vị thọc sâu hỗ trợ cho trung đội của Nguyễn Huy Thường. Đại đội trưởng Hoàng Văn Nam trực tiếp chỉ hoả điểm địch vừa xuất hiện cho xạ thủ B41. Nguyễn Huy Thường chỉ huy trung đội phát triển rất sâu, vây chặt, lấn chặt. Tiểu đội trưởng Nguyễn Hữu Hoà yểm hộ cho Trương Xuân Đào diệt địch ở cánh trái. Bùi Hữu Trụ dùng lựu đạn đánh chiếm từng hầm. Bắt được tù binh là anh hỏi ngay hầm ngầm ở đâu, tìm cách diệt bằng được.
Suốt một ngày và đêm chiến đấu liên tục, trên hướng Tiểu đoàn 9, ta đã nhanh chóng mở xong cửa đột phá và đánh chiếm được một số lô cốt, tuyến chiến hào thứ nhất. Khi phát triển vào trung tâm các mũi tiến công của quân ta bị chững lại trước hệ thống hoả lực dày đặc của địch. Quân địch ở Thượng Đức không còn cơ hội rút chạy đã điên cuồng đánh trả các cuộc xung phong của bộ binh ta. Máy bay A37 của địch cũng liên tục quần đảo bắn phá và bổ nhào cắt bom đánh ngay vào khu vực hàng rào căn cứ, chi viện cho quân đồn trú ở Thượng Đức giữ vững khu vực còn lại.
1 giờ sáng ngày 7-8 cán bộ chỉ huy sư đoàn hội ý thống nhất nhận định tình hình và đi đến quyết định: Chuyển hướng tiến công của Tiểu đoàn 9 thành hướng chủ yếu. Trung đoàn 66 mở đợt tiến công cuối cùng đánh chiếm quận lỵ Thượng Đức. Hoả lực của sư đoàn bắn chi viện cho Tiểu đoàn 8 tiếp tục mở cửa. Quả bộc phá nổ cuốn theo lớp hàng rào cuối cùng. Trung đội trưởng Chu Ngọc Oanh dẫn trung đội lao lên. Bọn địch hốt hoảng chui vào lô cốt ngầm bắn ra như điên dại. Từ một lô cốt ở địa thế cao bất thần xuất hiện một khẩu đại liên nhằm đúng hướng của ta nhả đạn, bộ đội không vượt lên được. Trung đội trưởng Chu Ngọc Oanh quyết định dùng bao cát bịt lỗ châu mai của địch để cả Đại đội 6 xông lên đánh chọc thẳng vào trung tâm. Tiểu đoàn 9 đã chiếm được khu bảo an và đang phát triển xuống khu cảnh sát, quận lỵ. Tiểu đoàn 7 từ hướng tây bắc đã sang hướng Tiểu đoàn 9, đột phá vào khu biệt động. 8 giờ 30 phút ngày 7- 8- 1974, lá cờ cách mạng của Đảng bộ và nhân dân Quảng Đà trao cho Sư đoàn 304 tung bay trên cứ điểm Thượng Đức. Giải phóng Thượng Đức, cánh cửa phía Tây Đà Nẵng được mở toang, quân địch cũng không còn sức để phản công và chiếm lại Thượng Đức
Đại tá Phạm Quang Định
