Trận Mậu Thân năm 1968 hay còn gọi là cuộc tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân năm 1968 đã làm thay đổi lịch sử và làm thay đổi toàn bộ tình thế chiến sự lẫn chính trị đối với cả nước Mỹ, miền Bắc Việt Nam lẫn phía Việt Nam Cộng Hòa trong chiến tranh Việt Nam
Sơ lược về tình hình quân sự và chính trị của Hoa Kỳ, Việt Nam Cộng Hòa vào cuối năm 1967.
Phía Mỹ :
Từ ngày Thủy Quân Lục Chiến (TQLC) Mỹ đổ bộ vào Đà Nẵng tháng 3-1965, đến cuối năm 1967, quân lực Mỹ có hơn 485.600 quân ở trên nội địa Nam Việt Nam. Trong đó, lực lượng tác chiến là 319.500, còn lại là lực lượng hỗ trợ như hậu cần, tiếp liệu, …
Đến cuối năm 1967, tình hình quân sự tổng quát cho thấy quân lực VNCH và Hoa Kỳ gây tổn thất nặng cho quân Đội Nhân Dân Việt Nam. Mặc dù bên phía đồng minh cũng bị thiệt hại nặng, nhưng với hỏa lực mạnh, họ gây thiệt hại nhiều hơn cho đối phương.
Sau những trận càn quét vào mật khu và hậu cứ của Bắc Việt ở chiến trường B-2 (Tây Ninh, Bình Dương, Phước Long, Hậu Nghĩa …) với những cuộc hành quân như Atterboro, Junction City, Cedar Falls, các lực lượng Quân Đội Nhân Dân hay Quân Giải Phóng phải sơ tán về nội địa Lào và Cam Bốt. Trong khi đó, ở B-3 Tây Nguyên (Kontum, Pleiku, Ban Mê Thuột), sau những trận đánh đẫm máu ở Dakto và A Shau, Ben Het, những đơn vị chủ lực Bắc Việt lần lượt rút về bên kia vùng ba biên giới.
Trong khi đó, ở tuyến đầu Vùng I – sát vùng Phi Quân Sự (vĩ tuyến 17), quân đội Bắc Việt Nam lại đang gây áp lực mạnh, thường xuyên tấn công các trại thuộc lực lượng đặc biệt và thường chỉ rút chỉ rút quân đi sau khi tiêu diệt tất cả các trại lực lượng đặc biệt (trừ trại lực lượng đặc biệt ở Khâm Đức/ Bến Giằng ở Kontum) hoặc bị không quân Mỹ oanh kích nặng nề. Đặc biệt là mặt trận Khe Sanh, các tin tức tình báo cho biết có ba sư đoàn quân chính qui của Bắc Việt đè nặng áp lực vào căn cứ Khe Sanh, quân đội Mỹ đã chú ý nhiều đến nơi này, tướng Westmoreland đã lên kế hoạch với mật danh là chiến dịch Niagara để yểm trợ không quân tầm gần cho trận đánh Khe Sanh
Hơn một tuần trước Tết Mậu Thân, một đơn vị cấp trung đoàn của Bắc Việt tràn ngập một tiền đồn lực lượng đặc biệt Mỹ ở Lang Vei, nằm phía tay nam Khe Sanh chừng 15km. Đây cũng là lần đầu tiên mà quân Bắc Việt sử dụng xe tăng tham chiến ở chiến trường miền Nam
Các sự kiện diễn ra liên tục, thế nhưng, có một tướng Mỹ vẫn bình tĩnh và nhận định đó là một cái bẫy để dẫn dụ lính Mỹ ra xa Sài Gòn, đó là tướng Frederick Calrton Weyand, lúc này là tư lệnh lực lượng dã chiến số 2 – chịu trách nhiệm bảo vệ Sài Gòn và các vùng lân cận, ông đã thuyết phục tướng Westmoreland rút 15 tiểu đoàn Mỹ về đóng gần Sài Gòn và đó được xem là yếu tố quyết định để giữ vững Sài Gòn và giúp lính Mỹ phản công sau này
Về phương diện tâm lý và tinh thần của quân đội Mỹ đến cuối năm 1967:
Giới quân sự Mỹ tương đối thỏa mãn về những thiệt hại họ gây cho đối phương. Nhưng đồng thời họ cũng thấy được sự thiệt hại về nhân mạng quá cao ở phía họ. Vị tư lệnh phó quân đội Hoa Kỳ ở Việt Nam than vãn trong một buổi họp vào cuối năm 1967, là lính Nhẩy Dù Mỹ chết quá nhiều trong các trận đánh ở Dakto, A Shau, Ben Het … và nhiều đơn vị không còn người để bổ sung.
Đến tháng 12 năm 1967, Hoa Kỳ có 16.250 tử trận. Chỉ trong năm 1967, Mỹ có 9.378 tử trận – con số cao gần gấp đôi năm 1966 (5.008). Tuy nhiên, trong bản báo cáo cuối năm về cho Bộ quốc phòng, đại tướng Westmoreland và đô đốc Sharp tư lệnh Hoa Kỳ Thái Bình Dương, cho biết cuộc chiến đang có kết quả — với số lượng quân và hỏa lực đang có trong tay. Nói một cách khác, họ thấy được ánh sáng ở cuối đường hầm cuộc chiến.
Đại tướng Westmoreland, trong lần trở về Mỹ cuối năm 1967 để tường trình trước quốc hội về diễn tiến cuộc chiến ở Việt Nam, tuyên bố quân đội đồng minh và VNCH đang trên đà thắng. Điều ông hài lòng hơn cả là tình hình chính trị ở phía Việt Nam Cộng Hòa đang ổn định, các cuộc đảo chính đã chấm dứt, quân lực Việt Nam Cộng Hòa đang được tăng cường. Và giới lãnh đạo Hoa Kỳ tin những gì Westmoreland báo cáo. Một chi tiết quan trọng trong những ngày cuối năm: cho đến cuối năm 1967, chưa ai biết được nhân vật chủ trương cuộc chiến là Bộ trưởng quốc phòng Robert McNamara đang đệ đơn từ chức. McNamara từ chức vì quá mệt mỏi với một cuộc chiến không đi đến đâu. Sự bỏ cuộc của McNamara gây ra nhiều ảnh hưởng cho những những quyêt định của tổng thống Johnson vào tuần lễ kế tiếp sau khi trận Mậu Thân xảy ra.
Diễn biến phía Việt Nam Cộng Hòa
Khi tướng Westmoreland nói tình hình chính trị nội bộ của VNCH đã được ổn định vào cuối năm 1967, thì ông ta quá khen về nội bộ của VNCH. Nền Đệ Nhị VNCH bắt đầu vào ngày 31 tháng 10-1967, với liên danh tổng thống Nguyễn Văn Thiệu và phó tổng thống Nguyễn Cao Kỳ đắc cử. Sau cuộc bầu cử và sau khi xác định nhiệm vụ và vai trò trên hiến pháp, hai ông Thiệu và Kỳ cố gắng làm thân với nhau trước công chúng để cùng nhau lãnh đạo. Trước đó chỉ hai tháng, hai ông Thiệu Kỳ tranh giành ghế tổng thống mãnh liệt đến độ các tướng lãnh trong Hội đồng quân Luật phải đứng ra can thiệp. Tuy nhiên, sau bầu cử năm 1967,những hiềm khích cá nhân, và lòng nghi ngờ nhau vẫn tiếp tục.
Từ sự bất đồng ý kiến của hai vị lãnh đạo quân sự, chính trong giới quân sự ở cấp dưới cũng có những xung đột của các vị chỉ huy quân binh chủng. Chính trong trận Mậu Thân, một sự kiện xảy ra làm cho liên hệ giữa hai ông Thiệu và Kỳ hoàn toàn chấm dứt.
Cuối năm 1967, quân lực VNCH có hơn 340.000 quân chủ lực, và 300.000 lính Nghĩa Quân và Địa Phương Quân. Hải quân và Không Quân có được khoảng 17.000 người cho mỗi quân chủng. Quân lực VNCH được huấn luyện tốt, nhưng vũ khí trang bị thì quá lỗi thời, quá lạc hậu. Nhiều tài liệu cho thấy chính những sĩ quan cao cấp của bộ tư lệnh quân viện (MACV) Hoa Kỳ đều phàn nàn là vũ khí của VNCH thua xa vũ khí hiện đại của Quân Đội Nhân Dân. Với vũ khí hiện đại như AK-47 và B-40, quân đội Bắc Việt áp đảo tinh thần quân VNCH ở chiến trường — nhận xét này đến từ tướng Westmoreland. Đến năm 1967 thì quân lực VNCH phục hồi lại tinh thần chiến đấu từ sau năm 1965 với những thất bại ở các trận Bình Giả, trận Đồng Xoài, trận Bồng Sơn, trận Ba Gia,… . Năm 1967, VNCH có 12.716 tử thương, so với năm 1966 là 11.953. Tựu trung, tinh thần chiến đấu của quân lực VNCH rất hăng say và lớn dần trong cuộc chiến — chỉ trừ về phương diện vũ khí chiến thuật của họ, quá lỗi thời so với đối phương.
Đại sứ Bunker, trong báo cáo một tuần trước tết, 24-1-68, gởi về cho tổng thống Johnson: “Năm 1968 chúng ta có thể khá hơn năm 1967, cũng như năm tình hình 1967 kh ả quan hơn năm 1966. … Có thể nói [tình hình VNCH] từ giai đoạn bò chuyển sang giai đoạn đứng. Năm nay sẽ là giai đoạn tập đi.”
Trước trận đánh Tết Mậu Thân 1968, khi được loan báo sẽ có hưu chiến để ăn tết, các bộ tư lệnh cho phép 50% quân số được đi phép ăn tết. Lúc Bắc Việt tấn công, không hơn phân nửa số quân nhân có mặt tại đơn vị. Từ đầu năm 1967, nhiều hình ảnh khả quan về quân sự và chính trị dần dần xảy đến trong năm: VNCH có được một hiến pháp mới; bầu cử ở cấp xã, ấp thành công như dự định với 77 phần trăm người dân hưởng ứng; giới hội đồng tướng lãnh thỏa thuận với nhau về hai người đại diện cho họ để ra ứng cử; và hơn hết, người dân đã bắt đầu có lòng tin với chính nghĩa VNCH. Đầu năm 1967 chính phủ chỉ kiểm soát được 62 phần trăm dân chúng nông thôn; cuối năm số đó tăng lên 67 phần trăm.
Năm 1966 có hơn 16 ngàn cán binh cộng sản ra hồi chánh, con số đó tăng lên gần 27 ngàn cho năm 1967. Với những khả quan đó, người Mỹ chỉ mong sau cuộc bầu cử là họ sẽ đề nghị một số kế hoạch cần phải cấp bách hóa để VNCH có ít nhiều phương tiện để tự lực cánh sinh trong tương lai tới.
Năm 1967 quân lực VNCH có tất cả 343 ngàn người ở các đơn vị chủ lực và khoảng 300 ngàn Địa Phương Quân và Nghĩa Quân. Ba trăm bốn mươi ngàn quân chủ lực gồm một sư đoàn Nhảy Dù; hai chiến đoàn TQLC, Hải Quân, Không Quân, 10 sư đoàn Bộ Binh, và một số đơn vị khác.
Sau khi sắc luật động viên từng phần được ban hành, MACV và bộ tổng tham mưu VNCH dự định gia tăng quân số lên 685 ngàn giữa năm 1968; rồi 777 ngàn 12 hai tháng sau. Nhưng sau khi trận Mậu Thân xảy ra, MACV và VNCH đồng ý phải cấp bách hóa vấn đề động viên để bổ sung vào những thương vong đang xảy ra tại chiến trường.
Trong trận đánh Tết Mậu Thân năm 1968 quân đội VNCH đã trả một giá cao để đẩy lui cuộc tấn công bất thần của Bắc Việt: gần 28 ngàn tử thương và 70 ngàn bị thương so với trung bình chỉ hơn 12 ngàn tử thương và 21 ngàn bị thương cho hai năm 1966 và 1967. Hoa Thịnh Đốn, sau buổi họp quan trọng ngày 4 tháng 3 của các thẩm quyền tối cao tại tòa Bạch Ốc, ra lệnh cho mọi cơ quan liên hệ đến Việt Nam phải đốc thúc VNCH thực hiện nhanh chóng tiến trình đảm nhận cuộc chiến hay ít ra thay thế số thương vong của quân đội Hoa Kỳ.
Mùa xuân năm 1968, với tình hình chiến sự nguy ngập bùng nổ trên bốn vùng chiến thuật, chính quyền VNCH ra một số biện pháp gọi tái ngũ tất cả các cựu quân nhân cho đến hạng tuổi 33, với dưới 5 năm quân vụ. Ngày 19 tháng 6 quốc hội đưa ra bộ luật về quân dịch, hạ tuổi quân dịch từ 20 xuống 18. Song song với chuyện hạ tuổi quân dịch, VNCH khởi họa chương trình Nhân Dân Tự Vệ cho tất cả nam công dân tuổi từ 16 đến 50.
Đầu tháng 3-1968 MACV hoàn tất kế hoạch hai năm cho quân lực VNCH: 800 ngàn quân vào năm 1970 (phân nửa là Địa Phương Quân và Nghĩa Quân), với lối cấu trúc tương tự như quân đội Hoa Kỳ một lối cấu trúc mà sau này mọi người mới biết đó là một gánh nặng cho VNCH khi Hoa Kỳ cắt đi nhiều phương tiện. Kế hoạch hiện đại hóa quân đội và gia tăng quân số được tham mưu trưởng liên quân Wheeler và bộ trưởng quốc phòng Clifford chấp nhận ngay.
Như vậy, chỉ đến cuối năm 1968, VNCH có quân số mà họ dự định đến năm 1970 mới có. Đến năm 1968 VNCH mới tổng động viên để dồn nỗ lực vào việc chống cộng thì hơi trễ vì Bắc Việt đã động viên nhân lực, vũ khí và tài chánh trong kế hoạch đánh chiếm miền Nam từ mấy năm trước.
Đến cuối tháng 6-68, tình hình trên chiến trường được coi là yên tĩnh trở lại, cuộc tấn công của cộng sản bị bẻ gãy hoàn toàn. Nhưng một biến cố xảy ra vào những ngày cuối cùng của trận Mậu Thân làm cho sự phân chia và hiểu lầm trong giới tướng lãnh lại trở nên trầm trọng.
Chiều ngày 2 tháng 6-68, trong cuộc tổng công kích đợt 2 của cộng quân vào Sài Gòn, một trực thăng võ trang trong lúc yểm trợ, bắn lầm vào bộ tư lệnh dã chiến đang quan sát chiến trường ở Chợ Lớn, làm sáu sĩ quan cao cấp chết, và hai bị thương. Tin đồn loan truyền ra đây là một vụ mưu sát đến từ tổng thống Thiệu hay người Mỹ, vì tất cả các nạn nhân là người thân cận của phó tổng thống Kỳ. Sự nghi ngờ tăng thêm, khi ngày hôm sau, trung tướng Lê Nguyên Khang, tư lệnh TQLC, kiêm tư lệnh Quân Đoàn III, kiêm tư lệnh Biệt Khu Thủ Đô, từ chức như là một phản đối. Những ngày sau đó, từ tháng 6 đến tháng 10, nhiều tin tức về đảo chánh sẽ xảy ra, và một lần nữa tình hình chính trị nội bộ của VNCH đem lại nhiều quan tâm cho người bạn Hoa Kỳ.
Năm 1968, với 27.915 tử thương và 70.968 bị thương, quân đội Việt Nam Cộng Hòa bị tổn thất rất nặng nề. Tuy nhiên, ảnh hưởng lớn nhất của cuộc Tổng Phản Công và Nổi Dậy Tết Mậu Thân năm 1968 là làm dân chúng Mỹ thay đổi quan điểm về cuộc chiến ở Việt Nam, phong trào phản chiến lan đi khắp nơi, quân đội Mỹ sau đó rút dần khỏi Việt Nam và ngân sách dành cho chương trình hỗ trợ cho cuộc chiến ở Việt Nam ngày càng bị cắt bớt dần dẫn đến quân đội Việt Nam Cộng Hòa ngày càng suy yếu và kết thúc bằng cuộc Tổng Tiến Công Mùa Xuân năm 1975
